Verslagen Herstellingen

Ik kwam deze radio tegen op 2dehands.be. Hij deed me meteen denken aan de “Supper” (2 P’s!) die ook in het museum staat. Ik wist dat aan deze radio een bijzonder verhaal zit. Ik heb dus meteen contact opgenomen met de verkoopster om te vragen of de radio het nog deed. De verkoopster veronderstelde dat de radio stuk was. Ze had hem niet durven testen t.g.v. het oude netsnoer en de lange jaren van inactiviteit. Helaas ontbreekt ook de achterwand.

Wat meer informatie over de herkomst van deze radio: De constructeur van deze radio is André Criekemans die zeer lange tijd lid geweest is van het Olens Radiomuseum. Hij bouwde rond 1946 deze radio’s van het merk “Supper”. Helaas is hij in 2015 op 93-jarige leeftijd overleden. Het exemplaar dat in het museum staat is niet helemaal identiek aan deze, het enige verschil is de kleur van de knoppen, het logo dat hier niet aanwezig is en de opstelling van enkele onderdelen op het chassis.

Eenmaal thuisgekomen heb ik het chassis en de luidspreker uit de kast genomen. Zowel de kast als het chassis hing vol stof. Eerst maar eens de kast gekuist met een spons, water en Dreft. Zowel vanbinnen als vanbuiten. Dat gaf al een mooi resultaat:

Daarna de kast laten drogen en de luidspreker opnieuw bevestigd.

Daarna het chassis nader bekeken. Dit werd ook met perslucht gereinigd en tevens werd het schaalglas gekuist. Ook heb ik alle potentiometers, bandschakelaars en de wieltjes van het afstemkoord gereinigd.

De buizenbezetting:

• 6SA7GT (Heptode): Mengbuis/Oscillator
• 6SK7GT (Pentode): MF-versterker
• 6SQ7GT (Dubbele diode & triode): Detectie en LF-voorversterker
• 6V6GT/G (Power pentode): LF-eindversterker
• 6E5: Afstemindicator
• 5Y3GT: Gelijkrichter

Daarna heb ik de radio met de variac rustig op spanning gebracht. Er kwam geen rook maar wel een hele luide brom. Verder geen geluid. Als je die brom hoort, denk je meteen aan de voedingselco. Dit werd dan ook bevestigd door de oscilloscoop:

We zien hier een rimpelspanning van 50Vpp (peak-to-peak). Wat hier veel te veel is. Na de vervanging van de voedingselco’s was het al een heel stuk beter en was het slechts 10Vpp. Ook heb ik de onstoringscondensator vervangen.

Na deze vervanging zat er al wat meer leven in het toestel. Het audio-gedeelte werkte maar wel met vervorming. Ook kwamen er op de MG enkele zenders lichtjes door. Om de vervorming weg te krijgen werden alle condensatoren (incl. de triode cathode-elco van de 6SQ7GT) vervangen. Nu was de vervorming weg. Ook bleken alle spanningen in orde en dus was het audio gedeelte klaar.  

Enkele defecte condensatoren:

Ik controleerde deze spanningen aan de hand van de buizenboek want een schema van deze radio is niet te vinden.

De luidsprekeruitgang van deze radio was verbonden met de anode van de eindlamp. Dus gevaarlijk voor aanraking gezien de hoge spanning. Ik heb deze verbindingen onderbroken en de uitgang verbonden met de secundaire winding van de uitgangstrafo, nu kan een 4-Ohm luidspreker op deze uitgang worden aangesloten.

Nu het audio-gedeelte in orde was, was het MF-deel aan de beurt. Er kwamen nog enkele zenders door maar veel te zwak. Na het controleren van de spanningen bleken er enkele veel te laag. Eerste verdachten zijn dan de papiercondensatoren die na al die tijd zijn gaan lekken. Na deze allemaal te hebben vervangen, is de ontvangst al een stuk beter maar nog lang niet zoals het hoort. Daarna nogmaals de spanningen gecontroleerd en deze waren nu allemaal goed.

Om een betere ontvangst te verkrijgen werd elke MF-transformator opnieuw afgeregeld op maximumgeluidsterkte uit de luidspreker. De ontvangst was weer beter maar nog niet perfect. Ook lagen de frequenties nog niet op hun plaats.

Dus moesten de HF-kringen ook opnieuw worden afgeregeld. Dit was nodig voor alle golfbanden. Ik heb dit gedaan door aan de antenne-ingang een gemoduleerd AM-signaal te zetten op een bepaalde frequentie. Daarna werd ook de afstemwijzer op deze frequentie gezet. Dan de trimmers en spoelen van die golflengte geregeld op maximumgeluidsterkte. Alle zenders liggen nu weer op hun plaats en is er goede gevoeligheid op alle golflengten. Ook het afstemoog beweegt weer zoals het hoort.

Hierbij enkele foto’s van het afgewerkte chassis:

Daarna heb ik het chassis terug in de kast gemonteerd, met een prachtig resultaat. Met de modulator van Eduard Hontelé is het weer een plezier om naar deze radio te luisteren.

Kijk onderstaand filmpje: 

Je kent het wel, kun jij deze radio effe voor mij repareren? Wel, ik vond dit toch wel een uitdaging om zo’n bakje met onderdelen weer aan de praat te krijgen. De eigenaar heeft er een set nieuwe buizen bijgeleverd en dat bespaarde mij een hele hoop werk.

Dit is een zeer zeldzame radio die door Siera/Philips is gemaakt. Er zijn bijna geen gegevens van dit toestel te vinden. Wellicht kan iemand van het museum iets over dit toestel vertellen maar zoeken op internet had geen zin en het Staleman Radio-Vademecum laat ook maar een afbeelding zien.

Enkele gegevens: Voedingsspanning 110 volt; Buizenbezetting: Mengbuis ECH3; MF-versterker EF9; Detectie en LF-versterker CBL 1; Gelijkrichter CY1, eenfasige gelijkrichter.

Het toestel is opgebouwd op een pertinaxplaat, de buisvoeten, spoelbussen en andere onderdelen zijn er met boutjes en moertjes op gemonteerd. Verder hangt het met ijzerdraadjes aan elkaar, niet te geloven!

De weerstanden en condensatoren hangen aan de buisvoeten en aan elkaar. Daar tussendoor ligt de bedrading. Ook bijzonder is de lagering van de assen van de volumeregelaar en afstemcondensator. Deze assen zijn gewoon met een ijzerdraadje geklemd onder op de pertinaxplaat, wat natuurlijk een zeer wankele constructie is. Maar het werkt!

De afstemcondensator is er een van het stevige type, fors en stevig gebouwd en de eindtrap is voorzien van een vrij grote luidsprekertransformator.

Nadat ik de radio op de variac had aangesloten, heb ik langzaam de voedingsspanning opgevoerd naar 110 volt. Weinig geluid en verder doodstil. Al vlug bleek na meten dat de netschakelaar niet goed was. Schakelaar gereinigd en gesmeerd en hij functioneert weer prima. Daarna kwam er geruis en gekraak uit de luidspreker. Het laagfrequent gedeelte was dus in orde. Na metingen bleek dat er geen weerstanden defect waren en dat de spanningen aannemelijk waren. Dus zoeken in de MF-versterker en golfschakelaar. De laatste ook goed schoongemaakt en dat scheelde ook weer. Met de meetzender een signaal op de antennebus aangesloten en er klonk een zachte piep. Na het reinigen van buisvoeten werd het iets beter, maar veel was het niet. Als ik de MF-buis aanraakte was het een hevig gekraak en soms kwam er een zender hard door. Dus daar zat toch wat fout. Onderzoek leerde dat ervan onderen van alles bewoog als de buis heen en weer bewoog. Ik constateerde dat de antenneleiding tegen een aansluiting op de buisvoet van de mengbuis kwam, waardoor het antennesignaal erg verzwakte. Deze sluiting opgeheven en de buisvoet van de EF9 gereviseerd. Toen kwam er muziek uit de radio. Na reinigen van de buisvoeten en topaansluitingen ging het echt goed.

Na het afregelen van de oscillator ging het echt veel beter en was ik tevreden.

Het is een bijzonder toestel. Gezien de constructie en opbouw snap je niet hoe dit toestel kan spelen. Het was bijzonder leuk om aan zo’n toestel te werken en er weer nieuw leven in te blazen.

De defecten op een rijtje:

• Netschakelaar verbond niet goed door. Schakelaar gereinigd en gesmeerd. Werkt weer prima.
• Buistoppen schoongemaakt, maken weer goed contact.
• Buisvoet van de EF 6 gereviseerd, alle contacten eruit gehaald, gereinigd, bijgesteld en weer in elkaar gezet waardoor de MF-versterker weer ok is.
• Sluiting bij de mengbuis ECH 3 met de antennebus opgeheven, draad vervangen en aansluiting geïsoleerd. Antennesignaal was daardoor veel te zwak. Condensator vast opgesteld.
• Nieuw touwtje opgelegd.
• Oscillator en paddingcondensatoren afgeregeld in combinatie met een goede buitenantenne en meetzender.
• Verder alle buisvoeten schoongemaakt en toestel beetje uitgestoft.
• Golfschakelaar goed schoongemaakt, werkt ook weer goed.
• Chassis hier en daar met tweecomponentenlijm weer stevig gelijmd.

Toestel speelt hier prima, maar let wel: het heeft een goede buitenantenne nodig. Ik heb een buitenantenne van 10 meter koperdraad hangen op ongeveer 20 meter hoogte en daar speelt het toestel erg goed op! Je mag niet verwachten dat het op een paar meter koperdraad binnenshuis goed speelt, hij zal wel de sterkste zenders ontvangen, maar het wordt pas echt leuk als je er een buitenantenne aan hangt! Dan sta je versteld hoe zo’n bakje met onderdelen speelt! De kast moet nog een hele weg ondergaan, maar dat komt beslist goed.

Tijdje terug werd ik benaderd door een oude bekende van mij met de vraag of ik een radio wilde repareren. Uiteraard wilde ik dat en ik heb de Erres KY 483 bij hem opgehaald.
Een U-toestelletje.

Inspectie leerde mij dat het toestel lang niet gebruikt was en de snaar lag er ook af. Vuil en vies vanbinnen, je kent het wel. Apparaat eerst uitgezogen en gereinigd.

Apparaat langzaam met de variac op stoom gebracht en natuurlijk kwam er niets uit de speaker. Dus eerst even de spanning volgens de documentatie gemeten en met de scoop hier en daar de voedingspanning bekeken. De condensatoren in de voeding waren in goede conditie gezien de lage rimpelspanning en na metingen met een Velleman condensator tester. Deze gaf bijna de opgedrukte waarde aan van de voedingscondensatoren. Dus de voeding is op orde. Ook het schaallampje was van het juiste type. Dus naar de voeding hoefde ik niet meer om te kijken.

Dus kwam het LF-gedeelte aan de beurt. Met de toongenerator een signaal gezet over de potmeter en verdomd er kwam een zwak signaal uit de speaker. Buisvoeten gereinigd, potmeter schoongemaakt en het werd al beter. Condensatoren meteen vervangen in de eindtrap en dat gaf een goed resultaat. Er kwam meer vermogen uit het eindtrapje.

Buizen vervangen uit een goed spelende BX 290U en nog geen ontvangst. Wat nu? Dus de meetzender aangezet en antennesignaal toegevoerd en heel in de verte klonk een piepje, heel zacht. De buizen konden het niet zijn wat dan wel? Schema nader bekeken en toen bleek dat het ingangsspoeltje van de antennetrafo defect was, onderbroken dus.

Deze vraag op het forum geplaatst en inderdaad heb ik het spoeltje gedeeltelijk afgewikkeld en opnieuw gewikkeld zodat er het weer aangesloten kon worden op de contacten van de houder. Zie foto, bovenste spoeltje was defect. Ook meteen de condensator vervangen van 1000 PF.

Na deze herstelling kwamen er heel zwak zenders door. Weer een vraag op forum uitgezet waarom deze radio zo ongevoelig was. Veel tips gekregen maar ik heb toch met de documentatie in de hand de MF-kringen opnieuw afgeregeld. Dat maakte al heel veel goed want ze stonden er flink naast. (C’tjes verlopen?) Ontvangst werd alweer beter. Toen de oscillator opnieuw afgeregeld volgens de documentatie en weer was het beter maar nog niet goed.

En uiteraard kom je dan verlopen weerstanden en condensatoren tegen. Ik heb besloten om alle condensatoren maar te vervangen en de weerstanden die erg verlopen waren ook.

MF-versterker opnieuw afgeregeld en weer was het resultaat beter en ik werd al vrolijker.

Toen bleek dat de schermrooster spanningen toch nog te laag waren van de mengbuis en de MF-buis. Schermrooster weerstand vervangen, de afstemkring en oscillator bijgeregeld en voilà daar kon je mee thuis komen. Hij ontvangt weer als vanouds en speelt luid tot hard op de normale MG-zenders. Ik heb er een buitenantenne op aangesloten van rond de 10 meter koperdraad, nou joh, je wilt het niet weten! Verder de spanningen weer gecontroleerd en het opgenomen vermogen, alles klopte met de gegevens in de documentatie.

Toen de kast opnieuw gepoetst met Commandant 4, de snaar gemonteerd en de knoppen gereinigd. Bedrading vervangen waar nodig en een nieuw netsnoer gemonteerd. Heel voorzichtig de zenderschaal schoongemaakt.

De radio weer geheel gemonteerd en nog eens opgepoetst en met een heel klein beetje paraffineolie afgewerkt. Het resultaat hebben jullie gezien.

Uiteraard lijkt het of dit allemaal snel gedaan is maar het heeft toch de nodige uren hobby plezier opgeleverd en de radio is terug bij een zeer blijde eigenaar.

Dus S12 was onderbroken, R5 en R12 verlopen, diverse condensatoren defect natuurlijk. MF-kringen opnieuw afgeregeld en de oscillator afgeregeld. De zenders zaten meteen goed op hun plaats na het vervangen van de snaar!

Het blijkt om een Philips B3X72U te gaan en dat betekent voor de kenner enorm oppassen geblazen! Bij deze toestellen, en de meeste met een U in het typenummer, worden rechtstreeks uit het net gevoed en zijn dus niet uitgerust met een voedingstransfo. En dat betekent dat het chassis rechtsreeks met de netspanning verbonden is, wat levensgevaarlijk kan zijn bij aanraking van het chassis of andere metalen delen (potmeterassen en zo). Het advies is dan ook dergelijke toestellen altijd aan te sluiten op een scheidingstransfo. Dit zijn trafo’s waarvan de primaire en de secundaire wikkelingen aan elkaar gelijk zijn en dus een galvanische scheiding wordt bereikt tussen toestel en het elektriciteitsnet. Deze zijn vaak te koop via Internet (2deHands.be of Marktplaats.nl).

De klacht van het toestel is dat het wel speelt op de FM-band maar niet op de AM. Op de PU stand klonk slechts een lichte brom uit de luidspreker. De eerste gedachte was dan ook of de voedingscondensator ook nog wel goed zou zijn. Omdat de radio op FM goed speelt en nauwelijks bromde betekent dat de voeding vrijwel in orde is en het MF-gedeelte voor de FM ook goed is. Het LF (laagfrequent) gedeelte is dat deel van de radio dat het geluid van de ontvanger versterkt en was in de stand FM dus ook in orde. Het HF (Hoog Frequent) gedeelte van de radio is dat deel dat met hoge frequenties werkt en bestaat uit de afgestemde kringen, mengtrap en MF (Middel Frequent) versterker.

Verder heb ik eerst de spanningen nagemeten op de belangrijkste punten. Dat is de eerste stap die je altijd moet doen. De aangegeven spanningen eerst controleren. Over het algemeen weken die niet of erg weinig af van de aangegeven waarde.

Toen de grammofooningang werd ingeschakeld was er de lichte brom weer in de luidspreker. Belangrijk om aan de weet te komen is of de AM-ontvanger werkt. Omdat bij het kiezen van een andere golflengten of ingang het een en ander omgeschakeld wordt zou voor mij daar de eerste kans op een fout zitten. Schakelaar vuil of vast? In deze radio wordt nogal heel veel omgeschakeld. Dus de signaaltracer erbij gehaald. Dit is een apparaat dat eigenlijk niets anders is dan een versterker met luidspreker en wat aanpassingen aan de ingang met een volumeregelaar. Je kunt er signalen mee opsporen. Als eerste heb ik de signaaltracer aangesloten op de 2 buitenste aansluitingen van de volumeregelaar om te horen of daar AM-radiosignaal op zou komen. Immers dit is de uitgang van de detectie achter de MF-versterker waaruit het audiosignaal wordt gehaald. Tegen de verwachting in bleek de AM-ontvanger te werken en kon ik op verschillende zenders afstemmen. Wat nu? Ook bij FM stond er uiteraard ook signaal over de potmeter. Dus de fout zat niet in het AM-gedeelte maar in het LF-gedeelte en dat is zeker verwarrend te noemen.

In grote lijnen is het zo dat de FM een eigen circuit heeft en de AM ook een eigen schakeling want de middelfrequent versterker van FM versterkt alleen 10,7 MHz en AM middelfrequent versterker alleen b.v. 452 KHz. Vandaar dat er zoveel MF spoelen in deze radio zitten. Wel kunnen de buizen voor beide circuits worden gebruikt. In dit geval wordt de UCH 81 voor beide gebruikt en de UF 89 ook en dat betekent dat er veel spoelen en componenten moet worden omgeschakeld. Dat maakt het repareren van dit soort radio’s bewerkelijker.

De gebruikte buizen in deze radio zijn: UY 85 de gelijkrichter in de voeding; UL 84 de eindbuis in de versterker; UABC80 de signaal gelijkrichters voor detectie met een voorversterker; UF 89 de middelfrequent versterker; UCH81 de mengbuis, HF voorversterker en oscillator voor AM; UCC85 de mengbuis, HF voorversterker en oscillator voor FM.

De gloeidraden van deze buizen staan is serie geschakeld net als vroeger de kerstboomverlichting. Is er eentje defect dan is de stroomkring onderbroken en zullen de anderen niet gloeien en doet de radio helemaal niets meer. Via weerstand(en) te schakelen kan deze radio op verschillende netspanningen aangesloten worden.

Maar waar zat het probleem nu? Wat gaat er fout bij het omschakelen van FM naar AM? Met de signaaltracer kon ik het signaal volgen tot aan het rooster van de eindbuis en daar hield het op. Dus heb ik de eindtrap eens nader bekeken.

De eindversterkerbuis krijgt zijn anodespanning via de primaire wikkeling van de luidsprekertrafo (die is in orde want op FM speelt de radio). Vervolgens ligt de kathode van deze buis aan de massa en is de stroomkring rond. Als je de AM kiest wordt er een condensator over de primaire zijde van de luidsprekertrafo geschakeld om een klank aanpassing voor AM-ontvangst toe te passen en u raadt het al, dat was de boosdoener. Zie bovenstaand schema, doordat de condensator C86 was doorgeslagen kwam er ook aan de andere zijde van de trafo ook voedingspanning te staan en kon er dus geen stroomlopen door de trafo want deze primair “kortgesloten”. Daardoor bleef het erg stil op de AM!

Zo ziet u maar dat een storing of defect heel ergens anders kan zitten dan het in begin van de reparatie zich laat aanzien. Maar waarom een kleine condensator tussen de plus van de voeding en de trafo? Wel, dan bespaar je kosten omdat de werkspanning van deze condensator niet zo heel hoog hoeft te zijn en wordt dus op een eenvoudige manier de klank aangepast voor de MG. Het toestelletje is erg compact gebouwd en dat levert voor het verwisselen van onderdelen soms wat problemen op. Vooral in de FM-tuner moet men nauwkeurig te werk gaan. Enige verbuiging of verplaatsing van de kleine condensatoren kunnen de oscillator al doen verstemmen met alle gevolgen van dien.